٭٭ اجازه بدهيد براي پاسخ به اين پرسش به چند ويژگي ارزشيابي توصيفي اشاره كنم؛ ارزشيابي توصيفي بدين معني است كه ما از نمره دادن و ايجاد رقابت در بين دانش آموزان پرهيز مي كنيم و اعتقادمان اين است كه ارزشيابي، ابزاري براي يادگيري است كه با آن در تعامل است يعني دانش آموزان بر اساس فعاليتهاي يادگيري كه انجام مي دهند مورد ارزيابي قرار مي گيرند، نكته دوم اين كه بازخوردي كه در مسير آموزش از سوي دانش آموز ديده مي شود باعث قرار گرفتن لحظه لحظه عملكرد و نتايج وي در نزد معلم مي شود و مي توان به راحتي نقاط قوت و ضعف را شناسايي و مورد توجه قرار داد، حتي برخي پژوهشها نشان داده كه بازخورد عامل مؤثري در بهبود عملكرد يادگيرنده است. اين بازخورد در يادگيري فرد دو تأثير دارد، اول اين كه روند يادگيري دانش آموزان را در جهت مطلوب ساماندهي مي كند و همچنين انگيزه را براي يادگيري افزايش مي دهد، از ديگر ويژگيهاي ارزشيابي توصيفي، كيفي بودن آن است و اين باعث مي شود دانش آموزان وقتي كه از نمره دوري مي كنند از وضعيت يادگيريشان مطلع شوند و از اضطرابهاي نمره اي فاصله بگيرند. ما در ارزشيابي توصيفي به عملكرد فرد توجه مي كنيم يعني ما فقط با يك عدد ذهنيات دانش آموز را اندازه نمي گيريم بلكه بر اساس نحوه فعاليت و عملكرد دانش آموزان مورد آزمايش قرار مي گيرند و نكته آخر اينكه در اين ارزشيابي تمام ابعاد شخصيت دانش آموز مورد توجه قرار مي گيرد و بر اساس آن والدين از تمامي ويژگيهاي رفتاري، آموزشي و علمي فرزندشان مطلع مي شوند.
٭ مهمترين محورهاي اجراي اين طرح شامل چه مواردي مي شود؟
٭٭ ارزشيابي توصيفي در پنج محور در نظام ارزشيابي موجود تغييراتي را ايجاد مي كند. اولين مورد در سطح مقياس است. يعني مقياسي كه ما در ارزشيابي كمي داريم، عددي است ولي در ارزشيابي توصيفي مقياس ما رتبه اي است كه داراي سه رتبه "در حد انتظار"، "نزديك به انتظار" و "نيازمند تلاش بيشتر" است. در اين طرح به جاي آزمونهاي پاياني يا همان امتحان از رويكرد ارزشيابي تكويني استفاده مي كنيم، به اين صورت كه معلم پيوسته در حين فرايند ياددهي و يادگيري از وضعيت دانش آموز اطلاعاتي به دست مي آورد و به آنها كمك مي كند كه بهتر ياد بگيرند. ما در حقيقت با اين تغيير معلم را از مقابل دانش آموز به كنار او مي آوريم.
٭ آيا در سال جديد تحصيلي اين طرح به صورت اجباري اجرا خواهد شد؟
٭٭ در حال حاضر سه سال از اجراي آزمايشي اين طرح مي گذرد و قرار بر اين است كه در شهريور ماه در خصوص گسترش طرح تصميم گيريهايي صورت بگيرد، متولي اصلي كار براي ارزش گذاري و قانون گذاري در آموزش و پرورش شوراي عالي آموزش و پرورش است كه اين شورا بر اساس نظرات پژوهشكده، خود در خصوص اجرا يا اجرا نشدن تصميم گيري مي نمايد. من در اين مورد اطلاع دقيقي ندارم! ولي مي توان گفت بر اساس نتايجي كه به دست آمده اين طرح استمرار خواهد يافت ولي اين كه امسال اجباري خواهد بود يا خير، هنوز معلوم نيست؟! ما به دنبال گسترش و فرهنگ سازي اين طرح هستيم.
٭ در دوره آزمايشي اين طرح چه تعداد دانش آموز تحت پوشش قرار داشتند؟
٭٭ ما در دوره پايلوت كلاسهاي اول تا سوم را كه حدود 30 هزار دانش آموز در هزار كلاس در سطح كشور مي شدند را تحت پوشش قرار داديم منتهي هنوز چهارم و پنجم وارد دوره آزمايشي نخواهند شد. ما بيشترين توانمان بر اين است كه براي اين سه پايه فرهنگ سازي نماييم تا معلمان و والدين دچار مشكل نشوند.
٭ والدين هميشه بر اساس نمره سطح دانش فرزندانشان را مي سنجيدند اما با حذف نمره در اين طرح چگونه خانواده ها از كم و كيف سطح يادگيري مطلع شوند؟
٭٭ اجراي اين طرح به معني حذف كامل نمره يا آزمون نيست! اما به طور مثال در دروس پايه ابتدايي اين طور نيست كه تمامي ملاكها بر اساس نمره سنجيده شود به عنوان مثال ياد گرفتن اعداد يك تا نه نياز به نمره ندارد بلكه بايد يادگيري دانش آموز سنجيده شود در اين طرح به دانش آموزان كارنامه ارايه خواهد شد كه در آن به جاي نمره به والدين گزارش داده مي شود كه فرزند شما شمردن اعداد از يك تا نه را فرا گرفته يا در يادگيري ضعيف بوده است كه بايد در اين حوزه سعي و تلاش بيشتري انجام دهد و در واقع والدين از اين طريق با وضعيت يادگيري فرزندشان آشنا مي شوند.
٭ آيا جريان ارزشيابي توصيفي باعث اعمال سليقه معلم و يا قوت بخشيدن به احتمال وجود مسايلي همچون پارتي و رشوه گيري نمي شود؟
٭٭ اين احتمال در همه جا وجود دارد، اما چون در ابزارهاي ارزشيابي مواردي وجود دارند كه تغييرات واقعي در رفتار دانش آموزان را مورد توجه قرار مي دهند و تمامي آنها را ثبت و نگهداري مي كنند اين مشكلات كمتر رخ خواهد داد. به هر حال ما بايد به معلمانمان اعتماد كنيم و اين مسأله را بپذيريم كه مهمترين فرد در تصميم گيري در خصوص دانش آموزان معلمان هستند چون بيشترين اطلاعات را از آنها دارند.
٭ در اين طرح معلمان چه شاخصه هايي را براي رتبه بندي مدنظر قرار مي دهند و آنها تا چه ميزان نسبت به اجراي اين طرح توجيه شده اند؟
٭٭ ما در طرح جديد از معلمان خواسته ايم به جاي دادن نمره به درس "بخوانيم و بنويسيم" انتظارات خود را از درس مدنظر قرار بدهند. ملاك ما براي اين درس خواندن درست دانش آموز است، در اين ميان نشانه هاي درست خواندن در راهنمايي ارزشيابي توصيفي ذكر شده است و معلم مي داند كه نشانه هاي درست نوشتن و خواندن چيست. اگر اين موارد محقق بود آن دانش آموز در حد انتظار است.اما در پاسخ به بخش دوم سؤالتان بايد بگويم ما چندين كارگاه براي معلمان داشته ايم. در حال حاضر معلماني كه از سال اول جزو طرح شدند با امسال چهار دوره آموزشي را طي كرده اند و معلمان جديدي كه در استانها به ما ملحق مي شوند برايشان دوره هاي سي ساعت همراه با كتاب و جزوه تعيين شده است.
٭ آيا مقوله رتبه بندي در اين طرح به نحوي همان وضعيت نمره را به خود نمي گيرد؟
٭٭ سؤال بسيار خوبي است، ما به معلمانمان در اجراي اين طرح گفته ايم كه در حين فرآيند يادگيري به بچه ها رتبه ندهند، چون تحقيقات نشان داده كه رتبه دادن به بچه ها در حين آموزش باعث قطع و يا حتي متوقف شدن فرآيند يادگيري مي شود. پيشنهاد ما اين بوده كه بازخورد توصيفي به بچه ها به جاي رتبه ارايه شود و اين مقياس فقط در كارنامه كه در دو نوبت به دانش آموز داده مي شود، تعيين شود.
٭ تكليف دانش آموزاني كه در اين طرح موفق به رسيدن به حد انتظار نمي شوند، چيست؟
٭٭ وقتي ارزشيابي در خدمت يادگيري است در واقع اين ارزشيابي براي اين صورت مي گيرد كه به بچه ها كمك شود عملكردشان بهتر شود. معلم با اين روش ضعف دانش آموزان را شناسايي مي كند و براي آن راهكار ارايه مي دهد. در اين طرح معلم به همراه والدين سعي در جبران ضعفهاي دانش آموزان مي كند.در صورت عدم جبران موكول به تابستان مي شود كه در اين فصل دانش آموزان فقط در قسمتي كه ضعف دارند كار مي كنند و دوباره مورد ارزشيابي معلم قرار مي گيرند.
٭ آيا دانش آموز در شرايط ضعيف به پايه هاي بالاتر خواهد رفت؟
٭٭ ما در اين طرح مردودي داريم. منتهي اصل بر مردودي نيست! در حالي كه در نظام گذشته مردودي يكي از اصول آموزش بود، ما در اين طرح اصل بر قبولي دانش آموز گذارده ايم و براي آن در طول سال سعي در رفع نقاط ضعف دانش آموز خواهيم داشت.
٭ آيا دانش آموزاني كه در يك رتبه قرار مي گيرند، با وجود تفاوتها، باز هم از لحاظ آموزشي در يك سطح قرار دارند؟
٭٭ اين مسأله وجود دارد كه دانش آموزان داراي تفاوتهايي هستند ولي هدف ارزشيابي در اين طرح در واقع در خدمت قرار گرفتن ارزشيابي براي يادگيري است. ما نمي خواهيم دانش آموزان را رتبه بندي كنيم زيرا اين رتبه بندي از عوارض جانبي ارزشيابي است. طبق گزارشي كه معلمان در طي دو سه سال اخير به ما داده اند رتبه بندي در اين طرح براي دانش آموزان مهم نيست، زيرا فاصله رتبه ها بسيار كم است. در طرح ارزشيابي براي ما يادگيري بهتر دانش آموزان مهم است، ما با اين طرح مي خواهيم دانش آموزان در آرامش خاطر و بدون استرس آموزش ببينند.
٭ شما وضعيت را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
٭٭ ما در اين سه سال نتايج مثبتي از اجراي طرح آزمايشي به دست آورده ايم و در انتظار آن هستيم كه شوراي عالي گزارش پژوهشكده را دريافت و نظر خود را اعلام كند. به هر حال اين طرح برخلاف تصور برخي افراد با هدف توليد يك نسخه بومي براي كشورمان انجام پذيرفت و ما معتقديم اين طرح در صورت تصويب طي يك مرحله درازمدت با بسترسازيهاي مناسب اندك اندك در بدنه نظام آموزشي است